Autor: Katarzyna Pasikowska

30 lipca 2024 roku odbył się webinar realizowany w ramach projektu pn. „Zielona transformacja w praktyce: demonstracja i upowszechnianie korzyści płynących z produkcji biogazu z bioodpadów”.
Podczas spotkania zaprezentowane zostały wyniki projektu, w tym Wstępne studium wykonalności produkcji biogazu, obejmujące analizę potencjału biogazowego z bioodpadów i substratów rolniczych w regionie. Omówione zostały także przykłady funkcjonujących w Polsce biogazowni komunalnych, działających m.in. przy oczyszczalniach ścieków.
Poniżej publikujemy pytania, które padły podczas spotkania oraz odpowiedzi na nie opracowane przez Zespół projektowy.

Q&A

W jakie technologii zrealizowane ma być generowanie energii z biogazu? Czy w tabeli kosztowej uwzględniono koszty utrzymania instalacji (pytanie dotyczące Wstępnego studium wykonalności)? 

We wstępnym studium wykonalności  jako technologię produkcji biogazu przyjęto fermentację mezofilową z hydrolizą.

W tabeli kosztów uwzględniono koszty utrzymania instalacji, niemniej założenia inwestycji wskazują, że część zapotrzebowania na energię będzie zaspokajana z własnej produkcji biogazu, a część będzie pozyskiwana z zewnątrz. Koszty robocizny, remontów czy przestojów nie zostały uwzględnione, ponieważ są one zróżnicowane w zależności od inwestycji i trudno podać wartość, która byłaby możliwa do wykorzystania przy innych instalacjach. W analizie kosztów skupiono się na pokazaniu korzyści wynikających z wykorzystania części energii na potrzeby własne oraz z różnego postępowania z pofermentem.

Omawiane inwestycje (dobre praktyki) były realizowane z własnych środków czy z dotacji?

Wskazane inwestycje były częściowo finansowane ze środków własnych, a częściowo z dotacji. Przykładowo – ostatnia faza modernizacji GOŚ ŁAM w latach 2018-2023 kosztowała ok. 170 mln zł, z czego koszt dofinansowania unijnego w ramach Europejskiego Funduszu Spójności wyniósł ponad 88 mln zł[1].

Czy  odzysk bio odpadów komunalnych w biogazowni może być zaliczony do poziomu recyklingu, który gmina musi osiągnąć ? Poziomy recyklingu dotyczą odpadów komunalnych (grupa 20 bez 3 kodów), a nie osadów (grupa 19). Oczywiście jeżeli wraz z osadami współfermentowane będą bioodpady z grupy 20-tej to tę część można będzie zaliczyć, ale pod warunkiem uzyskania produktu z pofermentatu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Niestety osady ściekowe z uwagi na podwyższone wartości metali ciężkich często (głównie w strefie przemysłowej, np. przedstawiona dobra praktyka z miasta Łódź zagospodarowuje poferment termicznie) nie pozwolą na uzyskanie produktu nawozowego (środka wspomagającego uprawę roślin lub nawozu, chociaż mogą wystąpić wyjątki), a wg przepisów unijnych nie ma możliwości ubiegania się o uzyskania takich produktów z osadów ściekowych.

Odzysk odpadów komunalnych w biogazowni może być zaliczony do poziomu recyklingu, który gmina musi osiągnąć. Do poziomu recyklingu zostanie zaliczona ta część, która odpowiada bioodpadom komunalnym we wsadzie. Osady ściekowe mają zazwyczaj wyższą zawartość wody niż bioodpady komunalne. To oznacza, że mimo ich większej masy początkowej, faktyczna ilość suchej masy, która ulega fermentacji, jest mniejsza. W związku z tym przy obliczaniu poziomu recyklingu nie wystarczy uwzględnić masy całkowitej wsadu – należy brać pod uwagę suchą masę odpadów komunalnych, która przeszła przez proces fermentacji.

Oprócz bioodpadów komunalnych z grupy 20 do poziomów recyklingu zaliczamy również te powstałe po ich przetworzeniu i zaklasyfikowanych jako odpady z grupy 19.

Zgodnie z interpretacją MKiŚ[2], zaliczenie bioodpadów oraz odpadów ulegających biodegradacji, stanowiących odpady komunalne, do masy odpadów poddanych recyklingowi jest możliwe w następujących przypadkach:

1. musi z nich powstać produkt, który można wprowadzić na rynek, spełniając przepisy szczegółowe: mogą być wprowadzane do obrotu jako nawóz lub środek poprawiający właściwości gleby na podstawie pozwolenia ministra właściwego do spraw rolnictwa[3] lub gdy stanowi produkt nawozowy[4],
2. jeżeli powstanie z nich odpad, to też można zaliczyć do odpadów poddanych recyklingowi pod warunkiem, że to, co powstało w wyniku kompostowania lub fermentacji będzie wykorzystywane na powierzchni ziemi i to wykorzystanie przynosi korzyści rolnictwu, lub prowadzi do poprawy stanu środowiska[5].

Do dnia 31 grudnia 2026 r. bioodpady stanowiące odpady komunalne, które nie zostały selektywnie zebrane, ale zostały poddane obróbce tlenowej lub beztlenowej, zalicza się do odpadów poddanych recyklingowi, o ile spełniają pozostałe warunki dotyczące zaliczania masy odpadów komunalnych do odpadów poddanych recyklingowi.

Przykład: masa zebranych selektywnie odpadów ulegających biodegradacji, stanowiących odpady komunalne, poddanych obróbce tlenowej lub beztlenowej, w wyniku której zostanie wytworzony odpad ex 19 05 03 Kompost nieodpowiadający wymaganiom (nienadający się do wykorzystania) wytworzony z odpadów zielonych i innych bioodpadów zbieranych selektywnie, wykorzystany następnie w procesie odzysku R10, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 30 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, będzie mogła zostać zaliczona do masy odpadów poddanych recyklingowi. Do recyklingu nie można wliczać odpadów poddanych odzyskowi na składowisku odpadów.

Odpady, które utraciły status odpadów, możemy zaliczyć do masy odpadów poddanych recyklingowi, pod warunkiem że zostały przetworzone na produkty, materiały lub substancje, które nie są odpadami, używane do celów pierwotnych lub innych celów.

Odnośnie wprowadzania na rynek produktów wyprodukowanych z pofermentu zastosowanie ma komunikat MRiRW[6] dotyczący zasad wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin obowiązujących po 16 lipca 2022 r. Zgodnie z treścią komunikatu, rozporządzenie (UE) 2019/1009 ustanawiające przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE nie zastępuje przepisów krajowych w zakresie nawozów, które będą nadal obowiązywać po 16 lipca 2022 r. Ministerstwo nie planuje po wejściu przepisów rozporządzenia 2019/1009, tj. od 16 lipca br. uchylenia przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu, dotyczących dopuszczania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin. W związku z tym do producentów będzie należała decyzja, czy przy wprowadzaniu do obrotu nawozu lub środka wspomagającego uprawę roślin:

• będą stosować rozporządzenie (UE) 2019/1009 i umieszczać oznakowanie CE na swoich zharmonizowanych produktach; co oznacza, że te produkty będą swobodnie przemieszczać się na jednolitym rynku, bez dodatkowych zezwoleń,
• będą przestrzegać przepisów ustanowionych na szczeblu krajowym, czyli w polskich warunkach ustawy o nawozach i nawożeniu; jeżeli zamierzają wprowadzić swoje produkty wyłącznie na rynek krajowy.

Oznacza to, że nadal istnieje możliwość produkowania nawozów i środków wspomagających uprawę roślin z pofermentu z osadów ściekowych zgodnie z art. 4 ustawy o nawozach i nawożeniu.

Według danych GUS[7] w 2023 roku osady ściekowe zostały wykorzystane w następujący sposób[8]:

• stosowane w rolnictwie, do rekultywacji i uprawy roślin: 33%
• przekształcone termicznie: 16%
• składowane: 1%
• magazynowane czasowo: 10%

Jakich dofinansowań można się spodziewać w najbliższym czasie w kontekście budowy biogazowni czy sieci ciepłowniczej?

W 2024 r. ma zostać uruchomiony nabór w ramach programu priorytetowego NFOŚiGW dla produkcji i wykorzystania biometanu[9]. W czerwcu 2024 r. zakończył się nabór do finansowania dla biogazowni komunalnych.

W sierpniu przeprowadzono konsultacje kolejnego finansowania dla biogazowni komunalnych, które ma być uruchomione w 2024 r.[10]

Jak wyglądało w Tychach uzyskanie warunków przyłączeniowych do sieci energetycznej ? Jak wygląda zagospodarowanie nadwyżek energii elektrycznej i cieplnej? Trafiają do sieci OSD? 

RCGW S.A. uzyskało warunki przyłączeniowe do sieci energetycznej w 2006 r. i 2010 r. Obecnie istnieje możliwość podłączenia na nowych warunkach, które odpowiadają zapotrzebowaniu spółki.

Nadwyżki energii były przekazywane do sieci elektroenergetycznej OSD. Ze względu na obowiązujące normy prawne, nadwyżki energii nie mogły być zagospodarowane w obrębie spółki oraz przyległych przedsiębiorstwach. W 2023 r. w ramach nowelizacji ustawy o OZE pojawiła się możliwość wybudowania bezpośredniej linii elektroenergetycznej od instalacji do odbiorcy, niemniej jest to obecnie nieopłacalna inwestycja. Spółka rozważa budowę takiej linii w przyszłości.

Czy Tychy przewidują kofermentację odpadów komunalnych?

RCGW S.A. nie przewiduje kofermentacji odpadów komunalnych. Gospodarką odpadami komunalnymi na obszarze 10 gmin (w tym miasta Tychy) zajmuje się inna spółka w mieście, która prowadzi biogazownię, w której fermentacji (suchej) poddawane są m.in. odpady zielone (ogrodowe), komunalne i z gastronomii.

Kwestia zapachów dostarczanego substratu. Jakie są metody i technologie ich ograniczania?

Podstawowym rozwiązaniem ograniczającym emisję zapachów na wszystkich etapach produkcji biogazu jest zapewnienie szczelności instalacji i obiektów (hermetyczności). Dotyczy to także etapu dostarczania substratu, który obejmuje jego transport, składowanie oraz podawanie do komory fermentacyjnej. Transport drogowy musi odbywać się przy wykorzystaniu odpowiednich, szczelnych pojazdów/cystern/kontenerów (w zależności od charakteru substratu). Rozwiązaniem może być także transport odpadów płynnych rurociągami, niemniej nie zawsze jest to możliwe do wdrożenia. Odbiór i składowanie substratu powinno następować w szczelnych pomieszczeniach, wyposażonych w filtry powietrza. Niektóre odpady mogą wymagać wybudowania specjalnych stacji przyjęć z wentylacją utrzymującą podciśnienie i wyposażoną w zespół filtrów wyłapujących odory. Odpady te mogą także wymagać higienizacji termicznej lub sterylizacji (wysoka temperatura zabija bakterie odpowiadające za proces rozkładu i wydzielanie odorów).

Biogaz, przed jego wykorzystaniem np. w procesie spalania, musi być poddany oczyszczaniu z siarkowodoru, który także odpowiada za uciążliwość odorową. Stosowane są tutaj rozwiązania technologiczne polegające na filtracji gazu przez różnego rodzaju złoża, które wiążą/adsorbują siarkowodór lub odsiarczalniki biologiczne, w których odpowiednie bakterie przekształcają siarkowodór w siarkę pierwiastkową i/lub w rozcieńczony kwas siarkowy.

Występujące przy instalacji zbiorniki na ciecz pofermentacyjną lub tzw. laguny powinny być przykryte nieprzepuszczalną dla gazów barierą (membraną), która ogranicza emisję wytwarzanego biogazu (i substancji złowonnych) do środowiska.

W jakiej odległości od domów można budować biogazownie?

Brak jest szczegółowych regulacji dotyczących lokalizacji biogazowni względem terenów zabudowanych/zurbanizowanych. W przypadku biogazowni rolniczych, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 13 stycznia 2023 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz.U.2023.poz.297):

§ 7. Odległości komór fermentacyjnych i zbiorników biogazu rolniczego powinny wynosić co najmniej:

1) 20 m od pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od budynków inwentarskich;

2) 20 m od budynków innych niż budynki inwentarskie, niepowiązanych technologicznie z instalacją służącą do otrzymywania biogazu rolniczego;

 (…)

7) 5 m od granicy działki sąsiedniej.

W planach ogólnych, które gminy mają opracować do końca 2025 r., realizacja biogazowni będzie możliwa tylko w trzech rodzajach stref planistycznych:

• strefie wielofunkcyjnej z zabudową zagrodową (SZ) – jako funkcja dodatkowa,
• strefie produkcji rolniczej (SR) – jako funkcja dodatkowa,
• strefie otwartej (SO) – jako funkcja dodatkowa.

Zgodnie z rozporządzeniem, tylko w strefie wielofunkcyjnej z zabudową zagrodową możliwa będzie jednoczesna realizacja zabudowy zagrodowej i biogazowni. Pozostałe strefy (produkcji rolniczej i otwarta) powinny być wyznaczone w sposób wykluczający obecność zabudowy.

[1] https://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/ochrona-srodowiska/czyste-miasto/gospodarka-sciekowa/

[2] https://www.gov.pl/web/klimat/obliczanie-poziomu-przygotowania-do-ponownego-uzycia-i-recyklingu-odpadow-komunalnych#_ftn3

[3] wydanego zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2021 r. poz. 76)

[4] w rozumieniu art. 2 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. ustanawiającego przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE, zmieniającego rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i (WE) nr 1107/2009 oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 2003/200 (Dz. Urz. UE L 170 z 25.06.2019, str. 1, z późn. zm.)

[5] zgodnie z przepisami art. 30 ust. 4 lub ust. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach

[6] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/komunikat-dot-zasad-wprowadzania-do-obrotu-nawozow-i-srodkow-wspomagajacych-uprawe-roslin-obowiazujacych-po-16-lipca-2022-r

[7] Bank Danych Lokalnych

[8] Dane w przeliczeniu na suchą masę; liczby nie sumują się do 100%, ale brak jest informacji, z czego to wynika.

[9] https://www.gov.pl/web/nfosigw/dofinansowanie-do-wykorzystania-biometanu-konsultacje-spoleczne-nowego-programu

[10] https://www.gov.pl/web/nfosigw/biogaz-komunalny-konsultacje-drugiej-czesci-projektu-programu